Það er löng hefð fyrir því í Tékklandi að kveikja í sér. Háskólastúdentinn Jan Palach kveikti í sér til þess að mótmæla innrás sovéskra skriðdreka í Prag og Ivan Trojan kveikir í sjálfum sér og öðrum þegar það er ljóst að brjálæðislegar áætlanir hans hafa farið út um þúfur. Þetta gerir hann í tveimur af þeim þremur myndum tékkneska leikstjórans David Ondříček sem sýndar voru á Alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni í Reykjavík. Ondříček er þó snöggur að neita öllum tengingum við Palach en segir mér í staðinn frá tökunum.
“Þetta var allt tekið án áhættuleikara. Okkur var sagt að við mættum bara taka í eldinum í mesta lagi eina mínútu en leikararnir sögðu að þeir myndu bara segja stopp sjálfir og léku í eina og hálfa mínútu þar sem þeir spunnu sínar senur í miðju eldhafinu.”
Einfarar, ein hönd og einn bær
Hinn sérstæði húmor landa Góða dátans Svejks er til staðar í öllum myndum Ondříček en sá húmor er þó orðin rokkaðri allur og jafnvel sorglegri. Við fengum ekki að sjá fyrstu leiknu myndina hans, Hvísl (Septej), en hinar þrjár voru sýndar. Önnur myndin var Einfarar (Samotári) sem fjallar um kynslóð vinmargra Pragverja sem eru afskaplega einmana. “Hún var skrifuð sem drama en breyttist í gamanmynd á æfingum,” segir Ondříček og bætir við: “Með húmor getum við lifað af.” Þetta er kynslóðamynd á ekki ólíkan hátt og American Graffiti og Dazed and Confused og líkt og þær varð hún útungunarstöð leikara, en mörg helstu nýstirni Tékka hófu kvikmyndaferil sinn í þessari aldamótamynd.
Næst var Ein hönd getur ekki klappað (Jedna ruka netleská) sem er líklega næst því að vera hreinræktuð gamanmynd en um leið er undirtónninn mun myrkari. Leikstjórinn nefnir The Big Lebowski Coen-bræðra sem innblástur en hrakfallabálkarnir Standa og Ondrej ná alla leið aftur til Laurel & Hardy. Þetta er umdeildasta mynd Ondříček. “Margir elskuðu hana en það hötuðu hana líka margir.” Myndin er á köflum hrein hasarmynd um baráttu áðurnefndra hrakfallabálka við glæpamenn sem borða dýrategundir í útrýmingarhættu og á köflum er óljóst hvort verið sé að gera grín að grænmetisætum eða kjötætum, vafi sem Ondříček gerir lítið til þess að eyða. Þá lenda hrakfallabálkarnir í slagtogi með tveim systrum og faðir þeirra hafði niðurlægt aðra þeirra í eigin raunveruleikaþætti, en myndin var gerð þegar vinsældir þeirra voru hvað mestar. Loks var nýjasta mynd leikstjórans, Grandhotel, frumsýnd á hátíðinni. “Hún gekk töluvert síður í Tékklandi en hinar. Hins vegar hefur henni gengið miklu betur en þeim utan landsteinanna.” Umrætt hótel er helsta kennileiti borgarinnar Liberec og uppi í sjónvarpsturninum ofan á hótelinu má sjá bæði til Póllands og Þýskalands. Aðalpersónan Fleischman (Marek Taclík) virðist þó ólíklegur til þess að komast þangað þar sem hann virðist sjúklega hræddur við að yfirgefa þennan litla smábæ þar sem hann eyðir tíma sínum í að gera ítarleg veðurkort. Þar fellur hann líka fyrir dökkhærðu þjónustustúlkunni Ilju, rétt eins og Ondříček sjálfur féll fyrir Kláru Issová, leikkonunni sem túlkar hana en hún varð samferða honum til Íslands á hátíðina.
Sjóaralíf bíófjölskyldu
En hvar lærði Ondříček að búa til bíómyndir? “Níutíu prósent af öllu sem ég kann lærði ég af pabba,” segir hann en Miroslav faðir hans er þekktur kvikmyndatökumaður og hefur meðal annars unnið við margar myndir Milošar Forman, sem líklega er þekktasti leikstjóri Tékka. “En ég hef þó búið í Tékkandi allt mitt líf. Pabbi kom aftur eftir hverja mynd en stundum tók hann margar myndir á ári og við sáum hann ekki nema kannski tvær vikur á ári. En við vildum ekki flytja, pabbi elskaði Tékkland. En hann sýndi mér myndir sem var ómögulegt að sjá í Tékklandi, myndir leikstjóra á borð við Miloš Forman og Stanley Kubrick.”
Seinna lærði hann heimildarmyndagerð í kvikmyndaskólanum FAMU og hóf ferilinn á að gera heimildarmynd um Lucie, eina þekktustu rokkhljómsveit Tékka.
“Ég vissi ekki hvort ég yrði tónlistarmaður eða leikstjóri, þótt eftir á að hyggja hafi ég verið mjög lélegur tónlistarmaður. En mig langaði að gera bíómynd um tónlist og liðsmenn Lucie voru góðir vinir mínir. En svo varð ég fyrir hálfgerðum vonbrigðum með líf tónlistarmanna, allt ruglið á túrnum – það var ekki fyrir mig.” En heimildarmyndanámið var góður skóli. “Þar þarf maður að gera allt, klippa, taka upp og svo framvegis, ekki bara leikstýra.”
Viltu meira Menningarsmygl? Hér geturðu gerst áskrifandi á Karolina Fund og þar með tryggt framtíð miðilsins.
Viðtalið birtist fyrst í Morgunblaðinu 8. október 2007.
Texti: Ásgeir H Ingólfsson
Mynd af Ondříček: kviff.com