Þessi saga hefst í lok ágúst ágúst og eftir gott upphitunarljóðakvöld í Punctum (myndir hér) kvöldið áður var tímabært að pakka og taka ljóðalestina til Kraká. Þetta var stutt helgarferð og ég reiknaði ekki með neinum tíma til lesturs – en af rælni labbaði ég fram hjá ljóðabókahillunni og sá þar Útópíu á áberandi stað, bók sem ég hafði ekki lesið síðan í menntaskóla, en ég hafði verið á leiðinni að lesa þessa mögnuðu ljóðabók Wisłöwu Szymborska aftur – svo ég ákvað að grípa hana með, enda alltaf nauðsynlegt að taka eitthvað pólskt til Póllands. Með Perluna á forsíðunni, þegar Perlan var ennþá ný. Ætli Wisława hafi náð að komast í Perluna?
Kom svo við og fékk mér bita á nálægum skyndibitastað og rak þar augun í ævaforna bók eftir Karolinu Svetlá, nítjándu aldar tékkneskt skáld sem ég þekki fyrst og fremst úr landslagi – uppáhaldspöbbagatan mín í miðbænum er skýrð eftir henni, þar sem maður getur fundið Duende og Standard og fleiri góðar knæpur (já, og líka Hemingway Bar, sem skuldar höfundinum afsökunarbeiðni fyrir að sökka svona mikið og okra svona mikið).
Svo kem ég í ljóðalestina þar sem allra þjóða kvikinda eru samankomin og eiga það helst sameiginlegt að fremja ljóðlist eða tengjast henni á einhvern hátt og búa í eða tengjast einhverju Visegrád-landanna. Sumsé kokteill af Tékkum, Slóvökum, Ungverjum, Pólverjum og okkur expötunum (sjá nokkrar epískar myndir hér og hér).
Við höfðum bókað heilan vagn undir okkur og á leiðinni í lestina fékk ég þá flugu í hausinn að fremja þann ljóðagjörning að kvelja saklaust fólk í lestinni með því að lesa upp ljóð eftir Wisłöwu fyrir þau – á íslensku.
Ég nýsestur þegar ég opna bókina og hvað haldiði – þetta var engin tilviljun. Wisława varð hundrað ára í ár og fæddist og bjó vitaskuld alla sína tíð í Kraká. Og fyrsta ljóðið?
Í innsigluðum lestarvögnum
aka nöfnin yfir landið.
Það byrjar svona. Þetta er öðruvísi lest en okkar, miklu slavneskari til að byrja með – áður en allir útlendingarnir flæddu yfir gamla austrið:
Gefðu syninum slavneskt nafn
því hér eru höfuðhárin líka talin
því hér er skilið milli góðs og ills
eftir nöfnum og lögun augnloksins.
Þetta er safnfrit, ég veit ekki ártalið, bara að þetta er ort á milli 1952, þegar hún byrjaði að yrkja, og 1989, þegar sænska safnritið sem Þóra Jónsdóttir snaraði úr var gefið út. Hvernig var útlendingaumræðan í Póllandi þegar þetta ljóð var ort? Ég hef ekki hugmynd, en kannski sá Wisława það fyrir, fann undiröldu sem myndi skapa það landamærahelvíti sem Lúkasjenkó bjó til og Agnieszka Holland fær nú að finna til tevatnsins ú af, því þessi virtasti nútímaleikstjóri Póllands dirfðist að fegra ekki hlut pólskra yfirvalda í málinu.
En þetta er fyrst og fremst ljóð um nöfn, nöfn sem eru ásköpuð örlög – „Þú ert nafn dæmt til ósigurs“ segir um Davíð og „nafnið Ísak syngur utan við sig.“
Bíddu, lestin er innsigluð. Hvaða lest er þetta? Lest frá 1940? Lest á leiðinni í næsta gúlag? Það er einhver ógn og hversdagsleiki í þessari lest, hún er venjuleg en samt ekki, kannski grunar engan neitt ennþá.
Svo heldur ljóðskáldið áfram, talar við steina og finnur ástina og gleðina:
Gleði skáldsins.
Tæki til að stöðva tímann.
Hefnd dauðlegrar handar.
Það er einhver leikur í þessum ljóðum, en alvarlegur leikur – bernsk og djúp ljóð í senn – og þarna kemur annað lestarljóð! Járnbrautarstöðin heitir það og byrjar á komu ljóðskálds til borgarinnar N. og ég man ekki eftir neinni borg sem byrjar á N í nágreninniu, kannski eitthvað í Sovétinu, kannski Narva eða Novgorod?
Brautarstöðin í borginni N.
stóðst með prýði
próf í hlutlaustri nærveru.
Nei, þetta eru ekki Narva og Novgorod – þar stoppar fólk stundum. Þetta er ein af þessum lestarstöðum sem engin fer út hjá, ein af þessum lestarstöðum sem er bara nafn á skilti sem maður sér út um glugga. Hugsaði ég ómeðvitaður um að seinna um helgina átti ég eftir að stoppa á einmitt einni slíkri lestarstöð.
Og hér líkur prósahluta þessarar ferðasögu. Við Wisława ákváðum að skrifa bara ljóð um ferðina – og þið getið reynt að nota myndirnar til að ráða í ljóðið ef þið eruð mjög forvitinn … (hér koma myndirnar frá Kraká (dagur / kvöld) og hér koma myndirnar frá heimferðinni).
Wisłöwuborg
i
Ljóðalestin mætir tímanlega
þrátt fyrir endalaus mótmæli
smyglaða drykki og
morðið á hinum dularfulla
ökumanni veitingavagnsins
Hún rennir aftur inn í bæinn
með ástarsorgir og
timburmenn
og mánudaginn vofandi yfir
Wisława hringir sig inn veika
við erum föst í ljóðinu hennar
ii
Beljakinn gefur okkur rauðvín
í beljakaflöskum
og fer út í smók
þótt lestin sé á ferð
því hann veit að þetta ljóð
er ekki
í réttri tímaröð
þótt það þykist stundum vera það
draugur ódauðrar kærustu vofir yfir honum
öll okkar bestu ljóð
enda sem pappírsskutlur
sem ljóðahatandi ríkisstjórnir
skjóta niður
Hvað myndi Wisława gera?
Nú,
búa til pappírsskutlu líka
hvíslar hún
að handan
iii
Bros hennar slekkur ljósin
liðamótalausa stelpan kveikir á sígarettu
með tánum
á meðan ljóshraðastelpan
stelur öllum okkar leyndarmálum
og Egyptinn heldur áfram
að hverfa
inn í mismunandi grafhýsi
einhver helti bjór á tarot-spilin
og setti örlög okkar allra
í uppnám
iv
Það reykir enginn
eins og hún
Hún starir á mig,
manar mig:
skrifaðu um þetta
Hvað myndi Wisława skrifa?
v
Pirraðar pólskar kerlur
vekja mig
segja mér að skrifa þessi ljóð
í næsta hipstera-kaffi
og láta heiðarlegt
vinnandi fólk
í friði
Í borginni
verð ég ástfanginn
af löngu dauðum
kvikmyndastjörnum
spila körfubolta með gíraffa
stel hundrað ára hjóli
finn lítinn fugl
sem er hræddur við rigninguna
mann sem er hræddur
við myndavélar
útrignt brúðkaup
útljósmyndað brúðkaup
Dádýr mælir líkamshitann hjá mér
langafi hennar og langamma
stara á mig
af veggnum
Hún pantar sér
hjólaskauta
með háum hælum
vi
Ég held í nýtt þorskastríð
á meðan öldungar gera uppreisn
og moldarmenn rísa úr jörðu
á meðan Fu Manchu
mundar myndavélina
Segið nei við lestum!
Segið já við einkaþotum
og álverum
og því að selja alla
fótboltamennina
til Sádí-Arabíu
Hún endurskapar
femínisma
með fimmtu bylgju ritvél
Við pöntum 500 ára gamlar pizzur
og bjór hjá sporvagninum frá Kyiv
Sporvagninn slapp úr stríðinu
stríð eru ekki staður fyrir sporvagna
segir hann mér
Wisława kinkar kolli og skenkir mér meiri bjór
segir mér að tala við hana
áður en hún stelur sálinni á mér
og fer með hana yfir næstu landamæri
Pólitískir andstæðingar verða ástfangnir
og mynda ríkisstjórn
vitandi að vínkjallararnir þeirra
munu endast lengur en hugsjónirnar
Ég mynda þig
að mynda hann
og Wisława skrifar
um hvernig fólk er fallegast
þegar það horfir á aðra
vii
Segir mér það of seint
segir mér það of snemma
segir mér það alls ekki
Hættu að segja mér
Ég segi ekkert
hef ekkert að segja
Allt þetta mikilvægasta
er ritskoðað
eða rækilega dulkóðað
til þess að vernda
þá seku
Bandið splundrast
bikararnir eru allir tæmdir
kreditkortin örmagna
og enn höfum við ekki fundið líkið
En við munum allavega alltaf
eiga okkar Bohumín
Viltu meira Menningarsmygl? Hér geturðu gerst áskrifandi á Karolina Fund og þar með tryggt framtíð miðilsins.
Myndaalbúm sem koma við sögu: Punctum / Ljóðalestin 1 og 2 / Kraká – dagur / Kraká – kvöld / Heimferð
Texti: Ásgeir H Ingólfsson