Muniði eftir því þegar stjórnarsáttmálin var undirritaður í Héraðsskólanum á Laugarvatni síðasta vor? Ég mætti, aðallega til að sníkja snittur (brauðmolakenningin í praxís sko) og kasta kveðju á gamla kollega úr fjölmiðlastétt. En jafn almennt orðaður og sáttmálinn var þá svegldist mér aðeins á þegar ég las þessa klausu: „Íslensk þjóðmenning verður í hávegum höfð, að henni hlúð og hún efld.“
Ástæðan var sú að í einmitt þessum orðum kjarnaðist fullkominn misskilningur ríkisstjórnarinnar á menningu. Viðskeytið „þjóð-„ hefði verið algjör óþarfi ef verðandi stjórnarherrum væri í alvörunni annt um íslenska menningu – en nei, þeir eru með þessum orðum að kalla eftir innilokaðri menningu, menningu sem fær ekki andrými, menningu sem hefur mjög skýr skilaboð: að kynna og mæra þjóð. Sjálfsupphafning á kostnað hinna. Þetta er varnarstaða eyríkis gagnvart umheiminum, gagnvart meintri úrkynjun vondu útlendingana.
Nú er hægt að finna margt gott í íslenskri menningu og margir prýðilegir nútímalistamenn sækja sér fyrst og fremst áhrifavalda í íslenskan menningararf. Það er ekkert að því, rétt eins og það er ekkert að því að Hjálmar sæki í reggíhefð Jamaíka, Dagur Kári sé undir áhrifum frá frönsku nýbylgjunni og Sjón sé gamall súrealisti. Alvöru listamenn sækja sér einfaldlega næringu í þá list sem þeim finnst bragðgóð eða nærandi, hvaðan sem hún kemur.
En Framsóknarmenn eru víða. Til dæmis í Bandaríkjunum. Bandaríkjamaður nokkur skrifar um þessar mundir dóma um Iceland Airwaves og þeir tveir sem ég hef lesið til þessa eru ágætlega súmmeraðir upp í þessari klausu:
Manni finnst nærri því eins og Sigmundur Davíð og Bubbi Morthens tali þarna í gegnum Michael Azzerad. Ekki gera neitt útlenskt, yrkiði helst bara rímur og spiliði músík á sauðskinsskóm. Ég veit ekki hvort Azzerad gerir sér grein fyrir því en tónlist veraldarinnar væri fyrir löngu orðin óbærilega leiðinleg ef allir færu að þessum ráðum hans, endalaust rímix af þjóðlegum stefum og allur frumleiki löngu dauður. Ég er að vísu alveg sammála honum að listamönnum farnast oftast best með því að vera þeir sjálfir – en sjálfið er ekki þjóðerni – sjálfið getur verið gegnsósa af tónlist og menningu annars staðar frá, sjálfið getur jafnvel verið komið með ógeð af þjóðmenningunni og vill bara skapa eitthvað allt annað. Það eru ótal tónlistarmenn hvaðanæva að úr heiminum sem eru miklu betur versaðir í amerískri list en meðal-Bandaríkjamaður – og sumir þeirra eru fullfærir um að skapa sambærilega list og stundum betri. Enda er Bandarísk menning ung – og einn helsti styrkur hennar er einmitt að þetta er innflytjendaþjóð sem hefur verið dugleg að flytja inn áhrif héðan og þaðan úr heiminum.
Það alvarlegasta er samt hvað svona kreddur geta verið mikið eitur fyrir menningarlíf smáþjóðar eins og Íslendinga. Þetta litar alla menningarumfjöllun og íslenskt styrkjakerfi – bæði í fræðum og listum – er alltof gjarnt á að hygla þjóðlegum verkefnum umfram óþjóðleg. Það getur auðveldlega orðið til þess að loftið verður ansi þungt, enda er meirihluti listar heimsins ekki á dagskrá – við þurfum alltaf að finna þjóðlega vinkilinn.
Ég veit svosem ekki hvert Azzerad fer næst. Kannski til Japan að banna þeim að teikna myndasögur eða til Hollywood að segja þeim að hætta að púkka upp á þessa frönsku dellu Lumiere-bræðranna. En þið megið kannski skila því til hans að það fer Ameríkönum ekkert sérlega vel að vera svona miklir Framsóknarmenn – ekkert frekar en Íslendingum.
Ásgeir H Ingólfsson
replicate, n. “endurtaka eða endurgera nákvæmlega.” Held að þetta sé lykilorðið í efnisgrein Azzarads og alveg góð hugmynd að fletta upp í orðabók af og til :). Þ.e. hann er að gagnrýna Ojba Rasta og Úlf Úlf fyrir að reyna of mikið að gera eins og fyrirmyndirnar, frekar en að taka þessi tónlistarform og fara með þær sínar eigin leiðir. Burtséð frá því hvort þessi gagnrýni á þessar tvær sveitir sé réttmæt eða ekki (og það er auðvitað rétt að það er fátt hallærislegra en þegar íslenskir rapparar byrjar að reyna að haga sér eins og þeir séu “ni**az in da hood”), þá er það frekar kjánalegt að sjá einhverja þjóðrembu úr skrifum Azzarads (og þessi tenging við silfurskeiðadrengina meikar engan sens). Og svona til að snúa aðeins út úr orðum þínum, þá væri tónlist heimsins óbærilega leiðinleg ef allir væru bara að endurtaka eða endurgera nákvæmlega það sem aðrir gera, engin framþróun og allir eins. Íslensk rokktónlist varð t.d. fyrst verulega áhugaverð þegar menn hættu að gera endalausar koverversjónir og gera tónlist eins og fyrirmyndirnar, heldur fóru að kanna formið og prófa nýjar leiðir. Bara minn túkall, í fullri vinsemd 🙂
Takk fyrir túkallinn, þetta skítblanka kommentakerfi getur sannarlega notað hann!
Ég veit nú alveg hvað replicate þýðir – og ég vona að þú hafir rétt fyrir þér, að Azzerad sé bara að meina að honum finnist þeir mega krydda þetta betur með eigin hugmyndum. En mér finnst frekar fátt í samhenginu sem bendir til þess að hann meini replicate svona bókstaflega – í fyrsta lagi eru Úlfur Úlfur að syngja á íslensku, sem er nú ansi mikil breyting í jafn textaþrunginni tónlist og rapp er – þannig að það segir sig sjálft að endurgerðin / endurtekningin er ekki nákvæm – og svo er þessari gagnrýni fyrst og fremst beint að böndum sem spila „fjarlæga“ tónlist, tónlist sem maður myndi kannski ekki endilega búast við að finna á Íslandi.
En aðeins um þjóðrembuna og tenginguna við silfurskeiðardrengina – ég efast nú um að Sigmundur Davíð og Azzerad séu einhverjir sálufélagar – hins vegar breytir það engu um að þeir geta stundum dottið í sömu gryfjuna. Raunar hafa íslenskir vinstri flokkar alveg gerst sekir um þetta í gegnum tíðina – áhersla á þjóðmenningu hefur ávallt litað nálgun íslenskra stjórnmálamanna gagnvart menningu, hverjir sem kunna að vera við völd – þótt vissulega sé stigsmunur og stundum eðlismunur þar á. Svona þjóðremba er vissulega oftast ósköp væg – en einmitt það gerir hana hættulega, meðal annars vegna þess að það þýðir að ýmsir falla fyrir henni þótt þeir séu ekki neinar sérstakar þjóðrembur svona dags daglega.
Svo er kannski rétt að taka skýrt fram í lokin að pistillinn er ekki aðallega um Azzerad eða Sigmund Davíð – þeir voru bara kveikjan – af því þeir orðuðu svo skýrt ákveðna tendensa sem miklu fleiri hafa gert sig seka um. Pistillinn er um þessa tendensa, þessa tilhneigingu bæði stjórnmálamanna, embættismanna og jafnvel menningarskríbenta til þess að meta verk fyrst út frá uppruna, síðan út frá gæðum, en ekki öfugt.